امروزه با فراگیرتر شدن اینترنت، شاهد رشد قارچ‌گونه سایت‌هایی هستیم که ادعا می‌کنند یک مجله معتبر علمی هستند و بهترین داوران را به خدمت گرفته‌اند تا مقالات علمی محققان را به چاپ برسانند. متاسفانه این مجلات از انواع روش‌ها استفاده می‌کنند تا اعتماد نویسندگان، به ویژه نویسندگان تازه‌کار را جلب کنند و مقالات آن‌ها را برای کسب اعتبار یا پول چاپ کنند.

با دیدن ادعاهای وسوسه‌انگیز این مجلات، باید هوشیار بود و قبل از هرگونه اقدامی، کیفیت این مجلات را سنجید تا حاصل ماه‌ها و حتی سال‌ها کار تحقیقاتی خود را هدر ندهیم. امروز در این نوشته می‌خواهیم نظر چند محقق را درباره اعتبارسنجی مجلات علمی با همدیگر ببینیم تا بتوانیم بهتر در مورد معتبر بودن یا نبودن یک مجله تصمیم بگیریم.

تشخیص کیفیت مجلات علمی

در زیر چند روش مختلف برای بررسی کیفیت یک مجله آورده شده است:

 پیدا کردن مجلات پذیرنده مقالات محققان برجسته

اولین روش این است که ببینیم محققانی که باورشان داریم، در چه مجلاتی مقاله چاپ می‌کنند. بدون شک محققان برجسته در مجلات باکیفیت، مقالات خود را چاپ می‌کنند؛ بنابراین با کمی جستجو در اینترنت می‌توانیم این مجلات را پیدا کنیم و مقالات خود را برای چاپ به آن‌ها بسپاریم.

 بررسی چند مقاله از شماره‌های پیشین مجله

گاهی می‌توان با مطالعه و بررسی چند مقاله از شماره‌های پیشین یک مجله در ارتباط با موضوع کاری‌مان، پی به باکیفیت بودن یا نبودن یک مجله برد. بدیهی است مجله‌ای که بیشتر مقالات آن کیفیت پایینی دارند، خود نیز مجله‌ای بی‌کیفیت است.

 چک کردن فهرست سیاه مجلات نامعتبر

خوشبختانه با افزایش تعداد مجلات نامعتبر، سازمان‌ها، انجمن‌های علمی، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها هم بیکار ننشسته‌اند و فهرستی از مجلات نامعتبر تهیه کرده‌اند و آن را در دسترس محققان قرار داده‌اند تا آن‌ها بتوانند قبل از تحویل مقاله خود، به راحتی اسم مجلات را در این فهرست جستجو کنند و پی به نامعتبر بودن مجله ببرند. گاهی حتی بعضی از محققان به تنهایی فهرستی از این مجلات نامعتبر تهیه می‌کنند که تا حدود زیادی به این فهرست‌ها می‌توان اعتماد کرد.

نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه کرد، تاریخ بروزرسانی این فهرست‌ها است. گاهی این تاریخ، متعلق به چند سال پیش است و لذا بدیهی است که مجلات نامعتبری که از این تاریخ به بعد، تاسیس شده‌اند را پوشش نمی‌دهند. در نتیجه نبودن اسم یک مجله در این فهرست‌ها، دلیلی بر معتبر بودن آن‌ها نیست. همچنین باید دقت داشت که ممکن است مجله‌ای در بدو تاسیس در فهرست سیاه قرار گرفته باشد؛ اما با تلاش و کوشش خود، ضعف‌ها و ایرادات خود را برطرف کرده باشد؛ ولی به دلیل بروز نبودن این فهرست‌ها، همچنان اسمش در این فهرست‌ها قرار داشته باشد.

 پرس‌وجو از استاد راهنما، دوستان و همکاران

راه دیگر برای بررسی کیفیت یک مجله، پرس‌وجو کردن از استاد راهنما، دوستان و یا همکاران در دانشکده است. با این کار از تجربه آن‌ها در انتخاب مجلات باکیفیت استفاده می‌کنید؛ البته فقط به سراغ کسانی بروید که به سطح دانش آن‌ها باور دارید.

 تحقیق درباره ناشر مجله

‎‎‎یک ناشر خوب همیشه مجلاتی خوبی هم انتخاب می‌کند؛ بنابراین اگر نظرات و بازخوردهای منفی‌ای درباره یک ناشر در اینترنت پیدا کردید، کمی بیشتر درباره مجلات آن ناشر تحقیق کرده و در تصمیم خود تجدیدنظر کنید.

 بررسی سردبیر و داوران مجله

خیلی‌ها معتقدند که کیفیت سردبیر و داوران یک مجله، کیفیت خود مجله را منعکس می‌کند؛ پس اگر مجله‌ای دارای سردبیر و داوران شناخته‌شده‌ای بود، می‌توان مطمئن شد که با یک مجله باکیفیت سروکار داریم. این داوران معمولاً از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبری دعوت به همکاری می‌شوند. نکته‌ای که در اینجا باید به آن توجه کرد، این است که متاسفانه گاهی مجلاتی پیدا می‌شوند که بدون اطلاع و به صورت غیرقانونی، اسم محققان برجسته‌ را به عنوان داور یا سردبیر روی وب‌سایت خود قرار می‌دهند تا با این کار برای خود اعتبار و آبرو بخرند. یک راه برای تشخیص درستی این ادعا این است که وب‌سایت دانشگاهی این داوران را بررسی کنیم. خوشبختانه تقریباً تمام داوران در وب‌سایت خود به داوری‌شان در مجلات مختلف اشاره می‌کنند.

 مبلغ درخواستی از سوی مجله برای چاپ مقاله

با وجود اینکه بعضی از مجلات باکیفیت هم پیدا می‌شوند که برای جبران بخشی از هزینه‌های خود، از نویسندگان پول می‌گیرند، اما یکی از نشانه‌های یک مجله نامعتبر این است که مبالغ نامعقولی از نویسندگان برای چاپ مقاله‌های‌شان درخواست می‌کنند.

 زمان داوری

یکی دیگر از نشانه‌های یک مجله بی‌کیفیت این است که زمان داوری مقالات به حدی کوتاه است که باعث شک نویسندگان می‌شود. گاهی این زمان به ۱۲ ساعت هم نمی‌رسد. بدیهی است که این زمان کوتاه برای بررسی تمام زوایای یک مقاله و بررسی ادعاهای موجود در آن کافی نیست.

 نوع داوری

با وجود اینکه گاهی مقالاتی را می‌توان دید که آن‌چنان دقیق و جامع نوشته شده‌اند که هیچ‌گونه ایرادی نمی‌توان از آن‌ها گرفت، اما یکی از خصوصیات مجلات بی‌کیفیت این است که داوران آن‌ها به هیچ‌کدام از مقاله‌های ارسالی، هیچ‌گونه ایرادی نمی‌‌گیرند و آن‌ها را بدون هیچ حذف و اضافه‌ای قبول و چاپ می‌کنند. داور یک مجله باکیفیت، گاهی چنان پیشنهادهایی برای بهبود کیفی یک مقاله می‌دهد که تعجب نویسنده را برمی‌انگیزد. این کار نشان از اشراف کامل داور به موضوع مقاله دارد.

 کشور منتشرکننده مجلات

یکی دیگر از راه‌های بررسی کیفیت یک مجله، کشور منتشرکننده آن است. به طور کلی می‌توان گفت مجلاتی که در کشورهای نه چندان توسعه‌یافته مانند هند، پاکستان، مالزی، عراق، افغانستان و… فعالیت می‌کنند، دارای کیفیت پایینی هستند.

 پایگاه نمایه شدن مجلات

راه دیگر برای بررسی کیفیت یک مجله این است که ببینیم در چه پایگاه‌هایی نمایه می‌شوند. به طور کلی اگر مجله‌ای در ‎ISI‎ نمایه شود، بعید است که کیفیت پایین داشته باشد؛ البته متاسفانه گاهی مجلاتی هم دیده می‌شوند که با وجود کیفیت پایین، در پایگاه‌های معتبری نمایه می‌شوند.

‎‎‎ بررسی نویسندگان مقالات یک مجله

متاسفانه به دلیل نادرست بودن معیارهای ارتقا اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و همچنین مجبور کردن دانشجویان دکتری برای داشتن مقاله ‎ISI‎، شاهد این هستیم که این افراد به سراغ مجلات بی‌کیفیت می‌روند تا به هر شکلی که شده، مقاله خود را چاپ کنند. این معضل در بعضی از کشورهای عربی هم دیده می‌شود. به خاطر همین است که گاهی مجلاتی را می‌توان دید که تمام نویسندگان یک شماره آن، بدون استثنا ایرانی هستند؛ بنابراین اگر مجله‌ای را دیدید که نویسندگان آن، ایرانی یا عرب هستند، کمی بیشتر درباره تصمیم خود فکر کنید.